---

IV

C O R O L L A R I A
R E S P O N D E N T I S

I Metus & inopia non ſunt fundamentum Im-
periorum humanorum.
II Cognitio animorum ex Phyſiognomiae, quas
venditant vulgo, regulis inſtituta lubrica
eſt & fallax admodum.
III Hiſtoricum non dedecet ſuum hinc inde de
narratis rebus iudicium interponere.
IIII Vera loqui non ſemper virtus eſt.
V Qui priſcos auctores, dedita opera mutilatos,
vulgant, bono quidem interdum animo,
malo tamem ſemper conſilio ac inſtituto
agunt.
VI Materia & Corpus non ſunt vnum idem-
que.
VII Magnum ad Eloquentiae ſtudium conſert
adiumentum ſedula Poetarum lectio. Haec
ipſa tamem, niſi cum iudicio ſuſcipiatur,
ſatius foret Poetas plane non imſpexiſſe.

---

1

I
Inſtituti occaſio ac ratio.

SPatium iam abhinc completi triennii integrum efflu-
xit, ex quo Hiſtoriam vitae atque meritorum CON-
RADI PEUTINGERI, Auguſtani, hominis, ſiue do-
ctrinam ſiue virtutem ſpectes, patriae ſuae, ſuique
ſaeculi, hoc eſt ſexti, poſt Chriſtum natum, decimi,
praeter quamplures alios longe nobiliſſimi, ſingulari ſcri-
ptione Academica commentati ſumus, eamdemque propu-
gnauimus publice. Promiſeramus tum, futurum eſſe, vti,
ſiquidem non diſplicere omnino melioribus noſtrum hunc
de clariſſimi ciuis memoria bene merendi conatum cogno-
uiſſemus, Opuſcula eiusdem aliquando, hiſtoricae in pri-
mis, atque antiquariae cognitionis monimentis refertiſſima,
edita partem iam alias, partem nondum vulgata antehac,
vno volumine comprehenſa noſtro ſtudio per typos in com-
munes vſus diuulgentur, retractata ſimul poſterioribus curis
diligenter ipſa Conradi vita. Et, quum inhoc ſpem noſtram
falſam plane eſſefatahaud permiſerint, ſuperioridemum an
no ſingulari ad doctiſſimum amicum, IO. GE. SCHELHOR-
NIVM Epiſtola conſilii iſtius rationes dedita opera, atque,
niſi prorſus fallimur, luculenter expoſuimus; iamque id
praecipue fere agimus, vt fidem promiſſi liberare quanto

---

2
ocyus, tanto iucundius valeamus. Hac autem in re expe-
diunda dum ſtrenue occupamur, non potuimus non inter
elaborandum alia quae huc pertinent, diutius paullo detineri
curioſiori, magisque, quam impendere olim licuit, ſollicita
perquiſitione fatorum priſci illius monimenti, quod vnum
fere antehac priſtino ſuo poſſeſſori conſeruatorique durabi-
lem inter eruditos nominis celebritatem conciliauit, & hu-
maniſſimi cuiusque deſiderium adtentionemque meruit;
TABVLAE, putamus, quae ita dici conſueuit, PEVTINGE-
RIANAE. Impeditiorem illorum notitiam experti ſu-
mus re ipſa, quam adgreſſis primum videbatur, variis de cauſ-
ſis; ob quas forſitan & neglecta indagari penitius, & tradi
adeo curatius ad poſteros maiorum ſtudio fuiſſe (a) pro-
num foret ſuſpicari. Interim, poſtquam ſemel nos ſponte
in hanc prouinciam immiſimus, hac ipſa difficultate deter-
riti parum vel nihil, quin ipſa officii atque promiſſi honeſta-
te impulſi, deuorare omnem, quisquis vel tamdem fuerit, la-
boris huius improbitatem mature conſtituimus. Inde nata
eſt nobis praefens diſſertatio, quam fiue publicis ſiue priuatis
eruditorum hominum cenſuris melius adhuc elimari impen-
ſe optamus. Hanc vero tractandi rationem, quam ipſa ar-
gumenti natura optimam dictaret,amplecti decreuimus, vti
ſcilicet primum ipſius Tabulae fata ordine ac diligenter
referamus; poſt vero, quae ad illius cognitionem intimio-
rem aeſtimationemque criticam faciunt, expoſite diſpute-
mus. Delineatus in fronte cuiusque capitis breuis conſpe-
ctus dicendorum ſummam amplius repraeſentabit.

---

3

II
Quid TABVLAE PEPTINGERIA-
NAE vocabulo vſurpetur?

Enim vero finiendum ante omnia, quam fieri quidem
poteſt, plene ac clare a nobis fuerit: ecquidnam rei, aut pri-
ſci monimenti, vulgata TABVLAE PEVTINGERIANAE
adpellatione cenſeri ſoleat? De hoc ita habendum eſt. Sci-
licet: eſſe illam tabulam membranaceam, latitudine pedem
circiter vulgarem Germanicum vnum exaequantem; lon-
gitudine contra, in quam pelliculis, quotquot illarum vſui
hanc in rem opusque fuerant, ſingulis probe inuicem ſcite
que conglutinatis protenditur, ſimilium pedum viginti duo-
rum menſuram fere ſuperantem; exaratam vbi indicanda fue-
runt marium, inſularum, lacuum, fluuiorum, montium, vr-
bium, & reliquorum, nomina, illo litterarum charactere,
quem Longobardicum nuncupant, atque exhibere delinea-
tionem orbis, qualis, ſaeculi inter Chriſtiani quarti finem &
initium quinti, ab Herculis inde columnis ad Alexandri Re-
gis inde Aras, hoc eſt, ab Occidentis vltimis ad Orientis extre-
ma, Romanorum imperio parebat, adnotatis ſimul operoſe
ac per certos numeros definitis ad conſuetam milliarii Roma-
ni menſuram, viarum publicarum atque militarium ſpatiis,
vt inde quaſi in compendio Romani Imperit, illius adhuc tem-
poris, maieſtas atque amplitudo, neque minus aeternum ſtu-
penda viarum, quas diximus, miracula cognoſcerentur.

III
Haeſit ipſi PEVTINGERIANAE cogno-
mentum; & iure quidem optimo.

Delituerunt hae illuſtres priſci aeui reliquiae, ignotum
quo caſu aut tempore in Germaniam delatae, vltramille ac

---

4
centum amplius annos, perpetuae obliuionis noctem fortas-
ſis experturae, niſi benignior fortuna ſub ſaeculi decimi ſexti
auſpicia in lucem illas iterum hominumque conſpectum
protraxiſſet. Factum hoc eſſe pridem conſtat CONRADI
PROTVCCII CELTIS, Franci, miniſterio; magni illius lit-
terarum in Germania feliciſſimique inſtauratoris. Suſce-
peratis, quam modo diximus, tempeſtate MAXIMILIANI
I. AVGVSTI iuſſu ac ſumptu per meliorem Imperii Ger-
manici partem iter, conquirendi compilandique cauſſa ac in
publicos vſus deſcribendi monumenta, quotquot ad illu-
ſtrandam eruendamque ex ſuis tenebris Germanicae gentis
geſtorumque maioribus noſtris Hiſtoriam pertinere vide-
rentur. In hoc dum pro virili elaborat, gratiamque optimi
Caeſarisindies ipſa hac reluculentiorem demereri conatur,
contigit etiam, vti in Coenobii cuiusdam Spirenſis (b) Biblio-
theca hanc ipſam Tabulam ſqualore ac ſitu obductam forte
deprehenderet, ſecumque auſerret. Norunt vel leuius
eruditi, poſſediſſe CELTEM praeter omnigenae doctrinae,
humanioris in primis, copiam, inſignem praecipue pro aeta-
tis iſtius conditione Geographiae vtriusque, veteris aeque
ac recentioris, facultatem, haud vno publico monumen-

---

5
to (c) demonſtratam. Atque facile hinc fuerit exiſtimare,
ſi non intime perſpectum, agnitum tamen ſtatim luculenter,
atque vno loco adamatum ipſi fuiſſe verum rariſſimi huius
inuenti, quod primo intuitu tabulam Geographicam putare
omnino poterat, pretium. Abſtulit ideo fecum CELTES,
&, quod vllibi melius conlocari haud poſſe arbitraretur,
CONRADO PEVTINGERO, quocum arta ipſi dudum tum
ex ſtudiorum liberalium communione, tum ex aulae Impe-
ratoriae conſuetudine, amicitia interceſſerat, vna cum aliis
eiusdem generis (d) ſiue dono familiariter dedit, ſiue pretio
redemtum reliquit. Vtronam titulo hoc factum ſit? defi-
nire haud poſſumus; quum argumentorum in hanc rem au-
ctoritate deſtituamur: licet poſtremum nobis quidem veri
adpareat ſimilius. Quidquid vero vel tamdem illius fuerit,
hoc certe euictum credimus, non vllum temere tunc inter
Germanos magis dignum Poſſeſſorem Tabulam iſtam nanci-
ſci potuiſſe Conrado; qui omnium conſenſione ſummus an-
tiquitatis cultor atque exiſtimator (e) circumferebatur. Ille
autem religioſe, quod par fuerat, hunc theſaurum in Biblio-
thecae ſuae ampliſſimae ſcriniis repoſitum ſartum tectum-
que poſteritatis commodo ſeruauit, edendum fortaſſe cura

---

6
ſua (f) cum tempore, niſi negotia, quibus cumulatiſſimis
quotidie in patriae egregium vrgebatur, aut ſenſim ſuccedens
ſenium, aut ipſa denique ſimilis propoſiti ingens difficultas
impediuiſſent. Interim tamen illius fructum & vſum, qui
mos eſt quorumdam interdum exempli peſſimi, intelligen-
tibus neutiquam inuidit, quin inuiſentibus apud ipſum viris
doctis, maxime exteris certatim confluentibus, iucunde
commonſtrauit, inſpiciendumque humaniſſime permiſit.
Qua ipſa re factum eſt, vt cum fortuna, quae praeter alios
vnum ipſum monimenti huius poſſeſſorem eſſe voluerat fer-
uatoremque, in ſequenti tempeſtate virorum litteratorum
plauſus amice conſpirarent, atque illi PEVTINGERIANAE
cognomento TABVLAM vno ore inſignirent, non facile gra-
ta poſterorum memoria exciſuro.

IIII
Variae eiusdem adpellationes inter eruditos
celebratae aliae.

Ridiculum foret iſtorum omnium indicem heic conte-
xere, & ſingulorum nomina quaſi in Pinace repraeſentare;
quum nemo humanior paullo futurus ſit, qui non ſemel at-
que iterum PEVTINGERIANAE TABVLAE nomen in
doctorum virorum ſcriptis expreſſum & laudatum legerit.
Illud vero ſilentio prorſus hoc loco dimittere haud poſſu-
mus: & aliis illam adhuc cognomentis paſſim nuncupatam
reperiri, variarum circumſtantiarum habito reſpectu. Ita

---

7
ex vſu ac fine modo prouincialem, modo itinerariam, modo
militarem ſaepius adpellauit BEATVS RHENANVS, & cum
ipſo plures (g) alii. Ex aeuo, quo conſignatam fuiſſe veri
haud adeo diſſimilis eruditorum coniectura eſt, THEODO-
SIORVM nempe Imperatorum, Theodoſiana charta vocatur
BERTIO, CELLARIO, FABRICIO, (h) viris clariſſimis.
Et ex loco denique, vbi aliquamdiu ſeruata eſt, & vnde pri-
mum innotuit, (i) Auguſta Vindelicorum vrbe, Auguſtanae
vocabulo inſignierunt iterum haud pauci. Meminit equidem
FRANCISCVS IRENICVS alicubi (k) Itinerarii cuiusdam
Auguſtani in ſuas aliquando manus delati, in quo ciuitates Da-
nubianae deſcriptae continebantur, quascumque vetuſtas vide-
rat; quarum homina quaedam ibi etiam conluſtrare inſti-
tuit, reliquis ſucceſſoribus ſuis in hoc ſtudiorum genere per-
miſſis atque tantiſper ſepoſitis. Poterant hac re forte induci
nonnulli lectores vti ſibi perſuaderent, idem fuiſſe hoc mo-
nimentum ad quod prouocat IRENICVS, cum TABVLA
PEVTINGERIANA; praecipue, quod conceptis verbis Au-
guſtani titulo laudauerit, atque ab ANTONINI, quod di-
cunt vulgo, Itinerario toto caelo diuerſum, qualis & illa vere
eſt, profeſſus fuerit. Verum enim vero diſpunxit iam pri-
dem omnes opinionis huius rationes MARCVS VELSE-

---

8
RVS, (l) ſapienter monens, ſuo quidem iudicio, Itinerario
illo Auguſtano fignificari Elenchum ex hac Tabula (Peutin-
geriana) exſcriptum, in quo praeter plerasque ad Rhenum vr-
bes, contineantur Danubiamae omnes, quaicumque antiquitas
vidit; quem forte absamico quodami erudito ἀνoνυμῳ, Au-
guſtaetum commorante, transmiſſum IRENICVS accepit.

V
Eius fata, poſtquam detecta fuit Saeculo
decimo ſexto.

Hac anteceſſione quaſi quadam, eademque fortaſſis haud
ſuperflua, defuncti ad ipſam Tabulae Hiſtoriam clara ac iu-
cunda breuitate deſcribendam, calamum nunc operamque
conuertimus. Vifum vero nobis eſt vniuerſum iſthoc ne-
gotium non facile commodius expediri poſſe: quam ſi, iux-
ta tria ſaecula, quae ab illa primum iterum detecta adhunc
vsque diem effluxerunt, narrationis noſtrae filum compone-
remus, quae fata ſingularia ſingulo ex iſtis ſaeculo illa ex-
perta ſit, figillatim atque expoſite recenſentes. Non repe-
timus huc, quodiam fupra monitum fuit, PEVTINGERVM,
poſtquam Tabulam abs CELTE (m) traditam accepiſſet, ſan-
ctiſſime, cimelii ad inſtar, ſine tamen omni inuidia, ſeruauis-
ſe, atque intelligentibus amicis(n) iucunda cum voluptate

---

9
ſubinde demonſtrauiſſe. Ex horum numero non temere
cuiquam ſecundus BEATVS RHENANVS, poſtquam co-
ram illam Auguſtae atque ſtudioſe contemplatus fuiſſet, pri-
mus omnium eruditorum, quantum equidem adhuc conſtet
a quopiam in publicis ſcriptis factum fuiſſe, in ſuis Rerum
Germanicarum Commentariis illius, & quidem iteratis vici-
bus mentionem iniecit, pretium ex vetuſtate inſigne com-
mendauit, pro teſtimonio etiam ſubinde addicta abs ſe con-
firmanda commode vſurpauit. Haud diſſicile fuerit ad cre-
dendum, inſperatum hunc nuncium mirum apud illos atque
ingens excitauiſſe gaudium, qui non inconſulto ſicuti litteris
vniuerſim, ita priſci praeſertim aeui monimentis eruendis &
in publicum vſum diuulgandis iſta aetate quam optime cu-
rent. Hinc tam vehemens exſcriptam illam typis con-
ſpiciendi deſiderium; quod vero, quo minus expletum fue-
rit ab ipſo PEVTINGERO, quid impediuerit, iam ſuperius
itidem indicatum meminimus. Interim conceſſit fatis
optimus ſenex, PEVTINGERVS, Decembri menſe anni
MDXLVII. faliisque, doctrinae etiam ſuae atque virtutis
heredibus, praeter alias facultates non ſane contemnendas,
Bibliothecam quoque nobiliſſimorum librorum ſuppellectili
ſplendidiſſimam (o) reliquit. Iocari fere voluiſſe fortuna

---

10
cum hac Tabula videri poterat; ſi quidem fide omni di-
gniſſimo VELSERI haud multo poſt viuentis, & miro quo-
dam animicum impetu ſimiles veterum reliquias conſectan-
tis, teſtimonio (p) exploratum habemus: ab illius inde
CONRADI obitus tempore haud in cuiusquam mortalium
ipſam conſpectum veniſſe amplius, quamuis ſaepius, & diligen-
ter quidem, quaeſitam. Si quid nobis coniicere aliquantum
1iceat in hoc negotio; PEVTINGERVS, aetate prouectiori
ſenſim ingruente, quae remotiorem ipſum ab eruditorum
congreſſibus nimis frequentibus reddiderat, ſepoſuit forſi-
tam ſollicite hoc monimentum recondito quodam Bibliothe-
cae, ſiue, quod magis adhuc placet, aedium ſuarum angulo;
& hoc quidem tanto iuſtius, animoque tanto magis delibera-
to egiſſe cenſendus fuerit, quantocarius re vera habuit atque
aeſtimauit ſingulare ſchedae iſtius pretium; dememinit au-
tem poſthaec familiae ſuae expreſſum, vbi lateret, facere in-
dicium. Fatemur, nos, quei aliter, & quidem ratione pro-
babiliori, haec contingere potuerint, haud proſpicere: inte-
rim & his meliora docturis libenter admodum debebimus.
Neutiquam vero, dum haec ita eſſent comparata veluti dixi-
mus, refrixit eruditorum hominum Tabulam iſtam oculis,
ſiue ἀυτογραφον ſiue ἀπογραφον, vſurpandi deſiderium. Et
mitigatum illud certe aliquo modo atque temperatum fuit
poſt quadraginta fere, ac quod excurrit, annos: dum dete-
gerentur forte in Peutingerorum, CONRADI nepotum, Bi-
bliotheca Scidae duae, quae externo habitu ſpeciem quam-
dam ſub primum adſpectum ipſius Tabulae, tam frequenter
exoptatae, referrent. Nemo vnus iſto tempore Auguſtae
cluebat priſcarum rerum intelligentior exiſtimator MARCO
VELSERO, variis iam tum publicorum munerum in ciuitate
patria ornamentis, & ampliſſima doctrinae inter eruditos fa-
ma condecorato; qui, quamprimum Fragmenta iſthaec ad

---

11
ipſum, vti arbitrum ageret, delata fuiſſent, pro mira ingenii
in his rebus ſui ſagacitate confeſtim agnouit, non quidem
ipſammet Tabulam illas repraeſentare; iudicauit tamen con-
ſiderate, exiguas quasdam inibi huius particulas, ignotum
quo conſilio, vel auctore, vel aeuo deſcriptas, in neutra au-
tem totam, contineri, atque curioſis ſpectatorum oculis of-
ferri. Et vatem certe heic bene coniectando optimum ſe
exhibuiſſe clariſſimum virum, ſequutis temporibus adparuit
abunde. Ceterum, mox animum adplicuit VELSERVS
ad communicandum per typos has qualescumque reliquias
cum erudito orbe; (q) ſiue intercidiſſet verum Tabulae Au-
tographum omnino, ſiue adhuc deliteſceret alicubi, quod po-
ſterius ſe quidem ominari conceptis verbis profeſſus eſt, per-
inde ipſi gratas atque vtiles futuras. Calamo hinc illas ſum-
mac um adcuratione & fide, ne minutiſſimis quidem, errori-
bus etiam, viti isque apertiſſimis exceptis aut immutatis, de-
bita cum veterum ſcriptis ἀνεκδοτοις quibuscumque reue-
rentia laudatiſſimo inſtituto adhibita, expreſſas ALDO MA-
NVTIO, PAVLLI filio, typographo Veneto perinclito, ami-
co ſuo, litteris excudendas permiſit, (r) Effecit is ſtatim im-
perata, & hoc indice: Fragmenta tabulae antiquae, in quis
aliquot per Romanas prouincias itinera. Ex PEVTINGE-
RORVM Bibliotheca, edente & explicante M. VELSERO,
Matthaei filio, Aug. Vind. cum priuilegio, Venetiis, MDXCI.
apud Aldum 4. inſignitas nitidiſſime, communicum ſui at-

---

12
que editoris (s) laude, in manus hominum exire primum
inſſit. (t) Meruit certe hanc poſtremus, tum aliis, tum hoc
praecipue nomine, quod Explicationem Fragmentorum addi-
dit non minus reconditae doctrinae plenam, quam admo-
dum legentibus fructuoſam. Si quidem in illa modo vitio-
ſe poſita correxit, modo obſcura explanauit, modo dubia ſta-
biliuit; vno verbo, praetermiſit nihil, quo lucem adfundi
poſſe huic monimento, ob vetuſtatem ad intelligendum diffi-
ciliori, cognouerat. Enimuero deprehendit ſimul VEL-
SERVS, alteram ex his ſchedam nitidius atque luculentius
depictam; alteram autem rudioribus litteris & frequentio-
ribus deſcriptoris vitiis deformatam. Neque tamen hanc
ideo abiiciendam rectiſſimo ſenſu ſtatuit; quod exhiberet,
quae in priori illa non inuenirentur, vſumque praeſtare poſ-
ſet per vtriusque inſtitutam comparationem deprauatas pas-
ſim alterius lectiones emaculandi. Denique ad calcem ha-
rum explicationum (u) liberaliter promiſit, ſe, ſi aliquando
ipſius Tabulae Autographum in manus ſuas perueniſſet, illius
vulgandi laborem mon inuitum eſſe ſubiturum.

Et factus eſt ſane ipſi poſt aliquot annorum decurſum pro-
miſſi huius perfecte adimplendi locus; poſtquam in inqui-
rendo nihil defatigari ſe paſſus fortunae pertinaciam ſupera-
uit, & ipſam vel tamdem Tabulam in PEVTINGERORVM

---

13
ſcriniis magna ſui cum voluptate detexit. Vix rei huius
fama in eruditorum republica percrebuerat, quum magnus
ſtatim procorum huius Helenae exſiſteret numerus; qui in
tenſiſſimis precibus VELSERVM deprecabantur, vti ſibi il-
lius copiam beneuole faceret, edendique primum gloriam
permitteret. Vnus tamen inter hos voti damnatus ABRA-
AMVS ORTELIVS, Regis Hiſpaniarum Geographus, qui
& triplici illam iure ac titulo tantum non poſtulare poterat
praeter alios. Tum, quod per amplius viginti annos (v)
nulli operae ad illam reciperandam ac ſtudio peperciſſet;
tum, quod ſuo aeuo in hoc ſtudiorum genere principatum
(x) omnium conſenſu obtineret; tum denique inter amicos
VELSERI magno valde loco eſſet. Obtinuit itaque ab ipſo
haud difficulter ; rato ſcilicet, perinde ſe datam publico fi-
dem liberauiſſe, ſi per alium aeque bene inſtitutum hoc ex-
ſequutus fuiſſet; & Tabulis aeneis eleganter deſcriptam
in Parergo, quod vocat, Theatri orbis terrarum ex
hibere inſtituit. Antequam tamen ad colophonem per-
ductum eſſet inſigne opus, a morte occupatur vir praeſtantis-
ſimus, ſeptuageſimum iam aetatis annum ſupergreſſus;
quam inſtare quum perſentiſceret, perficiendae editioniscuram
amico veteri IOANNI MORETO, typographo apud
Antuerpienſes nobiliſſimo, per teſtamenti tabulas prouide
commiſit, qui &, ſanctam habens, veluti par fuerat, defuncti
voluntatem, poſtea ex aſſe impleuit; TABVLA hac PEV-
TINGERI in iſto Parergo cum eleganti ad VELSERVM dedi-

---

14
catione & adiuncta Diſſertat. Amonymi pererudita, qua, quid
praeſtitum ſit in hac prima editione expoſitum continetur,
ſub finem anni MDXCVIII Antuerpiae fol. diuulgata. Con-
ſpicitur itaque ibi TABVLA PEVTINGERIANA integra,
& tali quidem omnino habitu, qualem illius eſſe capite ſe-
cundo deſcripſimus; hoc vno tantum cum diſcrimine, quod
litteras, quae charactere Langobardico in exemplari princi-
pe efformatae occurrunt, Romana forma ſculptor, quae ſci-
licet magis commoda prae illo habebatur, expreſſerit. Te-
ſtatur diſſertationis Anonymae modo nobis laudatae auctor,
nullam in ſe fidem, induſtriam, adcurationem artificem de-
fiderari paſſum fuiſſe; qualem quidem quantamque praeſta-
re poſſit humanitatis conditio. Addit idem: in animo ſibi
primum fuiſſe VELSERI exemplo Tabulam commentari;
ſed abieciſſe ſe rurſus iſtud conſilium, quum cognouiſſet, va-
ſtam ac longam nimiopere hanc eſſe prouinciam, vnius ho-
minis aetatem ac vires excedentem; ſtatuiſſeque demum,
indignum fore, ſi hoc quidem titulo doctorum virorum
gaudia, dilata Tabulae editione, diutius detinerentur.

Interim dum haec fierent, veluti diximus, generoſus
VELSERI animus hoc, licet ingenti, beneficio erudito-
rum orbem ſibi deuinxiſſe non contentus, maiora adhuc
voluere, &, quum ipſe ob negotialem maxime vitae ra-
tionem aliaque fortaſſe impedimenta haud adeo poſſet, de
alio quodam viro docto recens editi momimenti ſingularis in-
terprete ac commentatore circumſpicere occoepit. Cluebat
tum poſt ORTELII fata ex rerum Geographicarum peri-
tia exquiſitiori primus, idemque ipſi olim valde amicus,
PAVLLVS MERVLA, Ordinum Prouinciarum Federata-
rum Hiſtoriographus, & in Academia Lugduno - Bataua
Hiſtoriarum Profeſſor ac Bibliothecarius; & fama erat
haud temere vulgata, doctiſſimum virum in adornando quo
dam Cosmographiae vniuerſalis opere ſtrenue inuigilare.
Hunc itaque adire noſter per litteras, amicitiam ambire, vt

---

15
Tabulam hanc deſtinato Commentario inferere, inſertam
que erudita explanatione inluſtrare vellet, multoties atque
inſtantiſſime rogare, precari, obteſtari, immo etiam in ſub-
ſidium , tamquam Εργοδιωκτας , aduocare IOSEPHVM
SCALIGERVM & IVSTVM LIPSIVM, amicos vtrique
communes. Hodienum inter Epiſtolas VELSERI ab
ARNOLDO conlectas, quae ſcriptae hanc in rem ſunt haud
adeo paucae conſpiciuntur, (y) atque ſummum MARCIO
publicum egregium vel hoc etiam modo, promouendi ſtu-
dium aperte teſtantur. Sed nihilis profecit omnino: immo
obftinato fere MERVLAE ſilentio mirum in modum, tan-
toque quidem magis discruciabatur, quanto vehementius
voti ſe huius damnari cupiebat. Tandem vero hic (z) pu-
blice profeſſus eſt, grauioribus ſe occupationibus diſtringi,
ſcribenda potiſſimum Latino ſermone Ordinum Federata-
rum regionum iuſſu Hiſtoria Belgica, quo minus oblatam
iſtam prouinciam in ſe ſuſcipere poſſet ; huius tamen in vi-
cem promiſit, monſtraturum ſe aliquando ſingulari opere,
quo pacto TABVLA PEVTINGERIANA in minores partes
poſſit diuidi & libri inſtar edi; quod & ipſum tamen, ſi recte
meminimus, haud praeſtitit.

VI
Sequenti XVII

Haec fata fuerunt TABVLAE PEVTINGERIANAE
Saeculo ſexto decimo; quae inſequuto habuerit iam ſimili-
ter exponendum eſt. Nulla ipſius Αυτογραφου per integrum

---

16
iſtud aeuum ineruditorum ſcriptis, quantum quidem ſcia-
mus, mentio occurrit: quod tamen conſtanter interea ad-
feruauit nobiliſſima PEVTINGERORVM familia. Puta-
uerim, hoc inde factum, quod, dum repetita iam plus
vice ſimplici illius editio, vti mox referemus, vſum ipſius
atque copiam faciliorem redderet, plurimi in hoc adquie-
uerint, de principe exemplari haud amplius adeo curioſi.
Etenim, primus poſt ORTELIVM, PETRVS BER-
TIVS, Ludouici XIII. Galliae Regis Cosmographus cla
riſſimus, quum inſigni raritate opus (aa) Theatrum Geogra-
phiae veteris inſtrueret, Lugduni ex parte Batauorum anno
MDCXVIII. ex parte Amſtelodami anno MDCXVIIII. (ba)
ſumtibus Iodoci Hondii maiori forma exſcriptum, ſummi
Viri, PEIRESCII hortatu, quod GASSENDVS docet, (ca)
impulſus, ſecundo illius tomo loco quarto TABVLAM
PEVTINGERIANAM integram, vna cum notis VELSERI
ad duplex eiusdem fragmentum, eximie delineatam exhibuit
iterum. Praeſtantiſſimi hominis exemplum imitatus eſt,
poſt triginta fere, & quod excedit, annos GEORGIVS
HORNIVS, qui in adcuratiſſima Orbis Antiqui Deſcriptione
itidem Amftelodami anno MDCLIII apud Ianſſonios for-
ma, quam vocant, regia impreſſa, ſimili conſilio Tabulam
noſtram intuentium voluptati tertium obtulit. Poſtremo
CHRISTOPHORVS ARNOLDVS, Profeſſor Noribergenſis,
inter MARCI VELSERI Opera in vnum abs ſe volumen ſtu-

---

17
dioſe conlecta & edita cum vita auctoris Noribergae anno
MDCLXXXII. fol. duodecim ſegmentis diſpertitam repe-
titae ibidem <Fragmentorum editioni inſeruit. (da) Sub finem
denique ſaeculi proximi CHRISTIANVS HENRICVS
HENNINIVS, dum conuerſum abs ſe in Latinum ex Galli-
co ſermomem NICOLAI BERGIERII de publicis & milita-
ribus Imperii Romani Viis commentarium eruditiſſimum,
tum ſeorſim Vltraiecti, anno MDCXCVIIII. tum eodemtem-
pore Theſauro antiquitatum Romanarum Graeuiano (ea) ad-
iunctum vulgaret, eamdem Tabulam additis variorum notis
denuo exſcriptam dare conſtituit. (fa) Repudiauit tamen
iterum hoc ſtatutum, poſtquam certis nunciis accepit, inſi-
gnem rei antiquariae conſultum, MENSONEM ALTINGI-
VM, Conſulem quondam Groeningenſem ampliſſimum,
nouam illius Εκδοσιν, eamdemque elegantiſſimam ac fructuo-
ſiſſimam lectoribus parare; quam vero & ipſam praematu-
ra illius fata nobis interceperunt.

VII
Et noſtro demum XVIII

Primis circiter huius, quod nunc agimus, ſaeculi viginti
fere annis morte defunctus, gentis ſuae poſtremus, DESIDE-
RIVS IGNATIVS PEVTINGERVS, (ga) Decanus, quem
vocant, Eccleſiae principalis Eluangenſis apud Sueuos, PEV-
TINGERORVM nomen ex his terris ſecum quidem abſtu-
lit, auitam vero Bibliothecam Collegio Societatis Ieſu Pa-

---

18
trum, quod Auguſtae Vindelicorum eſt, teſtamento legauit,
(ha) qui & hodie illam ſingulari conclaui cuſtoditam adſer-
uant. Hoc antequam contingeret, factum eſt bona fortu-
na, vti ipſum Tabulae Αυτογραφον, cui tantum non priſtinae
ſimilis aequeue diuturna, neglectu hominum, obliuio (ia)
imminebat, feliciter iterum emergeret, atque in dias luminis
auras quaſi poſtliminio reduceretur. Praeſtitit hoc vir in-
luſtris, & tum meritis in patriam, tum bonarum litterarum
cultu ac patrocinio CONRADO PEVTINGERO omnino
ſuppar, VOLFGANGVS IACOBVS SVLZERVS, filius, Sena-
tor hoc tempore Auguſtanus ampliſſimus. (ka) Is forte Iu-
lio menſe anni MDCCXXV. PEVTINGERORVM Bibliothe-
cam priuatis tum adhuc aedibus (la) cuſtoditam erudita cu-
rioſitate perluſtrans, offendit inter alia hanc Tabulam ſqua-
lore ac ſitu obductam, &, non certe pro dignitare, in obſcuri
cuiusdam anguli latebris reconditam. Effecit mox publici
boni ſtudium apud virum generoſum, qui abunde ſatis iu-
ſtum inuenti huius pretium prae vltimo iſto poſſeſſore intel-
lexerat, vt ſerio cogitationes aduerteret, qua ratione nobile
iſtud monimentum tenebris eximi iterum, atque inlu-
ſtri ori aliquo loco reponi quam commodiſſime poſſet. Per-
ſua ſit hinc PAVLLO KVHZIO, bibliopolae tum apud Au-
guſtanos eximio, vti ſuo Tabulam aere abs Decano PEV-
TINGERO redimeret; quod & ſalubri valde pretio poſt ali-

---

19
quod tempus conſectum aecepimus. Interim vbi haec tum
publicis, (ma) tum priuatis litteris innotuiſſent, obtuliſſet-
que illam rurſus amatoribus KVHZIVS venum, vno ſtatim
plures tum Principes, tum inluſtres, tum eruditi viri alii ſua
tamquam emtores nomina profitebantur. Hos inter
praeter Sereniſſimum Ducem Brunſuico - Guelferbytanum,
ampliſſimum etiam Senatum Lipſienſem, (na) perinluſtrem
virum, HIERONYMVM. GVILIELMVM EBNERVM AB
ESCHENBACH, Senatorem reipublicae Noribergenſis
conſularem, nobiliſfimum CHRISTIANVM GOTTLIB
SCHVARZIVM, Profeſſorem Altorfinum clariſſimum, ex-
ſtitiſſe,certa nos fide exploratum habemus. Vnus vero ob-
tinuit, magnoque ſumtu ſibi vindicauit celſiſſimus Sabaudiae
Princeps EVGENIVS FRANCISCVS, cuius vel ſolum im-
mortale nomen complectitur, quidquid in bellicae virtutis
gloria ſummum, & in litterarum ſtudiis maximum humana
mens poteſt concipere, atque inter Bibliothecae ſuae regiis
theſauris ſuperbientis gazas non poſtremo loco ad hunc vs-
que diem conſeruat.

Fata haec quidem fuerunt, TABVLAE PEVTINGE-
RIANAE, tum Autographi ipſius, tum imprefforum inde ex-
emplarium, qua fieri potuit cum adcuratione ac fide hacte-
nus a nobis deſcripta. Supereſt quod adhuc moneamus
vnicum: eruditum nempe illum virum, qui nuper demum
Bruxellis anno MDCCXXVIII. forma, quam in quarto di-
cunt, commemoratum iam ſupra NIVOLAI BERGIERII
librum Gallicum de viis Romani Imperii publicis ac militaribus
exſcribi iterum iuſſit, ſub finem octo tabulis aeneis, commo-
de admodum conglutinandis, itidem illius iconem exhibuiſſe,

---

20
fequutum hacin re ipfus. BERGIERTI conſilium. (oa) Cete-
rum, quod initio promiſſum fuit, iam adhuc debita cum in-
duſtria expediemus; quae, ſcilicet, ad criticam TABVLAE
cognitionem quomodocumque faciunt, de ipſius, puta, aeta-
te auctore, vſu, pretio, elogiis, naeuis atque demum inluſtra-
roribus grata itidem breuitate relaturi.

VIII
De TABVLAE aetate, auctore
& vſu.

Et ad aetatem) quidem primum quod ſpectat, in hoc ve-
ro vnanimis eſt eruditiſſimorum hominum, neque rationi-
bus plane deſtituta conſenſio, venerandae illam antiquitatis
vel ipſo ſtatim adſpectu, indicia prae ſe ferre. Qui prin-
ceps hac de re publice ſententiam dixit BEATVS RHENA-
NVS, ſub vltimis Imperatoribus depictam pronunciauit.
Hoc, aliquanto timidius effatum atque obſcurius, ita decla-
rat VELSERVS, (pa) vt vltimorum Imperatorum nomine
non quidem intelligi debereaiat illos, qui poſtremi Impera-
torio nomine in Occidente vſi eſſent, ſed, qui poſtremo pro-
uinciarum potiti, quarum in Pinace PEVTINGERIANo iti-
nera deſcripta inueniantur: qua ratione adoptata, poſtremo-
rum poſtremiſſimi cenſendi eſſent THEODOSIVS Maior at
que filii. Neque fieri etiam potuiſſe, addit vir doctiſſimus,
vt THEODOSIO nepote, hoc eſt, ſaeculi quinti Chriſtiani au-
ſpiciis, recentior Tabula habeatur; quum certis Hiſtoriae te-
ſtimoniis conſtet, quod iam ante illum, ſub ARCADIO, ipſi-
us patre, atque HONORIO Imperatoribus Barbari plerasque

---

21
prouincias in charta iſta delineatas, alias mom multo poſt,
in poteſtatem ſuam redegerint: vnde neutiquam ſimile veri
exſiſtat, Romanos itinera per Prouincias a Barbaris iam occu-
patas deſcripſiſſe. Delatus inter haec eſt ad VELSERI ma-
nus vetuſtus aliquis, ſed ineptus auctor, cui DICVIL nomen,
patria Hibernia, tribuitur vulgo, abs RHENANO etiam in
Praefatione ad PROCOPIVM memoratus, qui, ſingulari li-
bro, Heroici carminis genere, de menſura Orbis terrae com-
mentatus, retulerat alicubi, THEODOSII Imp. iuſſu terra
rum orbem deſcriptum:
Ter quinis aperit cum faſcibus annum;
alio etiam loco, quem ex MATTHAEI RADERI indicio
(qa) demum aduertit, verſu nempe Praefaminis carmini
praemiſſi octauo, ita pofuerat:
Dum ſcribit, pingit & alter.
In vtroque luculentiſſimum de Tabulae aetate teſtimoni-
um deprehendere ſibi mox videbatur vir inluſtris; quorum
poſtremus neutiquam obſcure picturam innueret, alter ve-
ro, cuius potiſſimum inmperio ac voluntate delineata eſſet
manifeſte loqueretur. Prioris autem verſus ſenſum prin-
cipio ad XV. THEODOSII Iun. Conſulatum adcommo-
dauit, ipſique huius Operis fuſcepti gloriam tribuie. (ra)
Mutauit tamen rurſus mentem, & decimum quintum Im-
perii THEODOSII Maioris annum deſignari iſtis verbis
potius habuit, in peculiari quadam ad IOSEPHVM SCALI-
GERVM (sa) epiſtola. Poſtremo iterum dubius nihil omni-
no definire ſuſtinet, & ſagacioribus de his coniecturis am-
plius arbitrari permiſit.

De Auctore Tabulae res multo eſt impeditior. Pleri-

---

22
que incertum, & recte quidem, noſtro iudicio, ſtatuunt.
Vnus PHILIPPvs CLVVERIVS, ſcriptor eximius, aliquan-
do (ta) AMMIANVM MARCELLINVM, Hiſtoricum gra-
uiſſimum, conditorem operis exiſtimauit, cui & alterum
illud Itinerarium, quod ANTONINI Auguſti, aut ANTO-
NII AVGVSTALIS, aut etiam AETHICI cuiusdam, aut
IVLII Oratoris nomine vulgo circumferunt, ſimili plane
tempore conſcriptum, fortaſſe deberetur. Vtrumque ta-
men modeſte ſatis adſeruit CLVVERIVS, nemini non omni-
no improbabilis opinionis fidem vltro obtruſurus. Cete-
rum, de hoc quidquid vel tamdem cenſendum ſuerit, exſi-
ſtunt inter eruditos nonnulli, (ua) qui maius omni excep-
tione argumentum deprehendiſſe ſibi viſi ſunt, Ανονυμον il-
lum Chriſtianae doctrinae placitis adhaeſiſſe; quod MOSIS
atque Iſraelitarum, Legis item in monte Sinai latae ex Ve-
teri, diui autem PETRI ex Nouo, vti dicitur, Teſtamento
conceptis verbis in Pinace illo expreſſa mentio occurrat.

Maioris denique adhuc momenti disquiſitio reſtat de
ſcopo ac fine concinnatae huius Tabulae; quo nimirum ri-
te determinato non poteſt non verus etiam illius vſus dis-
paleſcere. In contraria autem valde hoc paſſu abeunt du-
umuiri doctiſſimi, quibusque nemo temere in iſto negotio
diiudicando fuerit intelligentior aut oculatior, VELSE-
RVS nempe atque BERGIERVS. Enimuero ille, curate
omnibus perpenſis, hanc fere ſententiam amplectitur:
Chartam hanc eſſe Itinerariam, a Metatore quopiam, qua-
lium creber (va) apud priſcos Romanos in caſtris vſus, de-

---

23
ſcriptam,& dirigendis militiae itineribus, notandisque man-
ſionum, ciuitatum, traiectuum rel. interuallis adcommoda-
tam, vt, quae libello antea itinerario (wa) nudis nominum ti-
tulis adlegata fuerant, iam & in hac Tabula picturae benefi-
cio ſtudioſe expreſſa Imperatorum ac belli ducum ſenſui
euidentius ſubiicerentur. Quo, tamquam fundamenti lo-
co poſito, mirum fane cuiquam non futurum putat, ſi Ma-
thematica ἀκριβεια in Tabulis Geographicis conſiciendis ma-
ximopere alias requiſita, heic quidem omnino deſideretur,
atque manifeſte adpareat, non erudito ſeholarum puluere na-
tam, ſed in turbido caſtrenſi elucubratam auctori, Matheſeos
penitus experti, illam fuiſſe. Hunc praeter ea Membra-
nae iſtius finem praecipuum ex VELSERI mente arguit
amplius, quod exhibeat luculenter TABVLA PEVTINGE-
RIANA lineas viarum publicarum atque militarium, nume
rosque additos, ſpatiorum indices; quod & illae tantum man-
ſiones ſtationesque indicatae ibi ſint, quae in vias delineatas
incidant, ommiſſis ſubinde aliis vrbibus clarioribus, non
profecto temere praetereundis, ſi quidem auctor dedita ope-
ra Geographum agere voluiſſet; (xa) quem heic adeo fruſtra
prorſus requiſiueris.

Contrarium, quod diximus, BERGIERII de Tabula no-
ſtra iudicium huc redit fere. Scilicet is arbitratur: for-
mam illius, quam VELSERVS, atque cum ipſo plures alii,
tamquam ineptam atque inconcinnam reprehenderint, &
maximo auctori vitio poſuerint, quod nempe in nimiam
prope modumque excedentem longitudinem, excurrat, lati-

---

24
tudinem contra valde opere artam habeat, vnde non fieri
non potuerit, vt, quod ait, VELSERVS, (ya) neque Prouin-
ciarum circumſeriptiones & figurae, neque littorum extremi-
tates, neque fluuiorum decurſus, neque locorum interualla Geo-
graphicis Canonibus reſpondeant; formam, inquam, iſtam
plane ſingularem non Conditoris ignorantiae, ſed rationi po-
tius deliberatoque conſilio tribuendam eſſe. Inſtitutum
nempe hoc ipſi fuiſſe, (za) de induſtria in hac Tabula exhi-
bere totum Imperium Romanum, tamquam plateam aliquam
ſiue iter longiſſimum, & coactum in artum, atque in eo vias
Imperii publicas quaſi per ſynopſin vno oculi intuitu videndas
depingere, & ſic-ſubiicere oculis per earum longitudinem &
multitudinem, quam longa & multa fuerint opera illa, homi-
num induſtria elaborata, quae duabus iſtis, longitudine &
multitudine, omnia totius terrarum opera ſuperarunt. Pau-
cis, oculis viſendam quaſi obiicere voluiſſe Romanam magni-
tudinem & potentiam, & maximum in terris miraculum. In-
fert inde BERGIERIVS, neque Geographum, quod & ipſe
agnouerit VELSERVS, neque Metatorem etiam, quod per-
ſuaſum ille tamen voluit mortalibus, ſe Auctorem Tabulae
heic praeſtitiſſe; (ab) additque, ſecundum propoſiti modo
deſcripti rationes ſine vllo plane vitio ipſum veram Roma-
ni Imperii partiumque eius latitudinem penſi habuiſſe, de
viarum quippe publicarum, peculiaribus lineis ſollerter de-
ſignandarum, longitudine tantum, dum haec ageret, ſolli-
citum; quam conuenienti quoque menſura ſecundum con-
ſuetam Milliarii Romani regulam dinumerauiſſet. Hac
denique ſententia admiſſa, recte idem concludit, deſituros
eſſe Tabulae in poſterum ſpectatores de neglectis heic, Or-

---

25
tus, Occaſus, Aquilonis & Autri curatis ditributionibus, &
non obſeruatis vllo modo longitudinis atque latitudinis
gradibus, quorum nempe ſumma eſt apud Geographos cura,
conqueri, auctoris ita ſine penitius intellecto, ac libenter
ipſum ignorantiae, praeter meritum impactae, abſoluturos
eſſe. (bb), Nobis certe, erudite non minus atque conſidera-
te, quam ſumma cum modeſtia propoſita abs BERGIERIO,
& heic in compendium contracta ſententia, prae illa VEL-
SERI, adſenſu longe digniſſima habetur.

VIIII
Pretio illius item atque elogiis.

Poterit iam ex hactenus diſputatis haud difficulter iu-
ſtum inſtitui de vero Tabulae pretio iudicium. Quamvis
enim, quod ſapienter monuit VELSERVS, (cb) egregie falla-
tur, ſi quis hinc eum vfum ſperet, quem ex Geographicis Pi-
nacibus diligentiſſime & ſcientiſſime conſectis requirere eſt
integrum: non tamen omnino nulla habetur recte ipſius
in Geographia veteri auctoritas. Immo vero tribuerunt
hanc PEVTINGERI membranae admodum ſubinde inſi-
gnem viri eruditiſſimi, eamdemque praecipue emendando,
quod nuncupatur, ANTONINI Itinerario, quo multis no-
minibus hinc inde potior eſt, (db) feliciter & fructuoſe ad-

---

26
hibuerunt. (eb) Prouocant item diligenter ad eius fidem qui
ſingulari opera priſcam ſiue Hiſtoriam, ſiue Geographiam
commentandam inluminandamque ſuſceperunt, ſcriptores
multo grauiſſimi; adeoque, quantum Tabulae pretium ſibi
fiat, luculenter demonſtrant. Ex illis honoris cauſſa ad-
pellauiſſe heic tantum liceat inluſtriſſimum HENRICVM
DE BVNAV atque excellentiſſimum IOANNEM IACO-
BVM MAASCOVIVM, (fb) vera gentis noſtrae ac ſaeculi or-
namenta; inter hos vero clariſſima PAVLLI MERVLAE
& CHRISTOPHORI CELLARII nomina (gb) probandis
quae diximus abunde ſuffecerint prae multis aliis. Hinc
& tam exquiſita paſſim in praeſtantiſſimorum auctorum li-
bris Tabulae elogia deprehenduntur, quae operoſe huc con-

---

27
ferre (hb) tanto minus neceſſarium arbitramur, quanto fre-
quentiora cuiuis vel leuiter in illis perluſtrandis legendis-
que occupato occurrunt.

X
Ac demum naeuis.

Habent vero etiam, quod ſileri prorſus non debet, &
ipſa TABVLA PEVTINGERIANA, & Fragmenta iſta duo,
VELSERI doctrina inſigniter conluſtrata, naeuos vtique ſu-
os atque vitia, quae in cuiuscumque illorum ſpectatoris
aliquanto intelligentis oculos facile admodum incurrunt,
ac tum ab ipſo auctore, tum a deſcriptorum negligentia me-
rito deriuantur. Fragmentorum maculas adnotauit partem,
partem etiam abſterſit idem eruditiſſimus VELSERVS. Ipſi-
us vero Tabulae errores, neque adeo paucos, neque inter-
dum leues, BERGIERIVS, (ib) CLVVERIVS (kb) CELLA-
RIVS (lb) & plures forte alii communi ore conqueruntur.

---

28
Nolimus autem exillorum cenſu haberi in poſterum, quos
pridem, veluti ſuperiori capite octauo dictum eſt,tamquam
iniuſte imputatos ingenioſe non minus ac vere dispunxit
eiusdem BERGIERII perſpicientia; quod nempe in ſitu vr-
bium, immo prouinciarum integrarum, mira regnet conſu-
ſio atque perturbatio; quod neque littoralis maris orae, ſi-
ue Oceani, ſiue mediterranei, delineatio, neque ſinuum et-
iam neque promontoriorum latitudo veritati naturali ad
amuſſim Geographicam reſpondeant; & quae his plura
ſunt congemina. Reſtant ſane vitia alia, quae modo ipſi
Tabulae conditori, & optimo quidem iure, adſcribenda, ſed
condonanda quoque iterum aetatis, qua vixit, & humanae
conditionis habito reſpectu, modo exſcriptorum oſcitantiae,
in nominum orthographia numerorumque, quibus notantur
locorum interualla, ſignis, infinitis fere modis peccantium,
tribuenda fuerint; ſed tollenda rurſus atque emendanda,
VELSERI exemplo, ſatis commode, vbi manum eruditis
atque induſtriam adhibere libuerit.

XI
Qui TABVLAM ex parte inluſtrarint, aut
inluſtrare etiam integram promiſerint.

Tentatum hoc certe plus vice ſimplici a doctis homini-
bus publico litterarum bono inſtitutoque laudatiſtimo no-
uimus; omnino tamen perfectum,& ſingulari quodam ope-
re abfolutum adhuc impatienter deſideramus. Longum ni-
mis foret illorum heic inſtituere ſingularem omnium recen-
ſum, qui ad inluſtrandam purgandamque mendis hanc PEV-

---

29
TINGERI Tabulam variis in ſcriptis, Hiſtorici, Geographi-
ci & antiquarii potiſſimum argumenti calamum mentem-
que aduerterunt; quem plenum, quantum eius fieri quidem
poterit, alio quodam loco ac tempore fortaſſis proponemus.
Suffecerit in praefens duo ſaltim eruditorum exempla in pri-
mis conſpicua non dememiniſſe, qui ſimile quid eximio co-
natu, noſtratibus, quod optamus, imitando eſſecerunt; Gal-
lum vnum, IOANNEM BAPTISTAM NOLINVM, auctorem
operis, Gallia vtraque, Cisalpina & Transalpina rel. (mb) in-
ſcripti; alterum Anglum, IOANNEM HOASBY, artium ma-
giſtrum & focietati regiae ſcientiarum Londinenſi adſcri-
ptum, recentiſſimi libri, Britanniae Romanae titulo hoc de-
mum, quem viuimus, anno emiſſi (nb) conditorem: quorum
vtrumque PEVTINGERI chartam, quatenus nempe illa tum
Galliam, tum Britanniam repraeſentat, doctis commenta-
riis inluminauiſſe accepimus. Interim, quod modo moni-
tum fuit, nemo vnus exftitit hactenus in vniuerſa litteraria
ciuitate, qui integram Tabulam idonea explicatione inſtru-
ctam atque exornatam emitteret in publicum; licet plures
vno ſperare hoc de ſe fecerint, iique primarii quidem doctri-
nae fama viri. Ne enim de interceptis Anonymi praefationis
ad Tabulae editionem Moretiamam auctoris, itemque ME-
RVLAE hanc in rem deſtinatis denuo commemoremus,
HERMANNVS primum CONRINGIVS, ſummum in his,

---

30
veluti & aliis litteris, nomen, quum tertium ACITI de moribus Ger-
manorum libellum cum notis criticis vulgaret, adiuncta conlectione
monumentorum Veterum de antiquo Germaniae ſtatu referentium,
in animo habuit hanc ipſam TABVLAM PEVTINGERIANAM cum
neceſſaria expoſitione adiicere, niſi typographus, nimias impenſas
veritus, renuiſſet. (ob) Poſt hunc doctiſtimus Gallus, CLAVDIVS NI-
CASIVS, eamdem ſimili modo edendam cum BERGIERII de Viis
Romamis libro promiſit, (pb) fatis tamen ab exſequendo praeclaro
conſilio fuit prohibitus. Clariſſimum HENRICVM CHRI-
STIANVM HENNINIVM, eadem prorſus mente voluentem aliam
poſtmodum induiſſe, intellecte, MENSONEM ALTINGIVM, nobiliſſi-
mum virum, de vulganda breui tempore Tabula cum commentariis,
cogitare; ſuperius iam eſt memoratum. Enimuero & ipſa haec
deſideratiſſima certe eruditis, quicumque aeſtimare hominis doctri-
nam didicerant, & optima inde quaelibet ſperabant, ALTINGII edi-
tio, ipſo addiem II. Auguſti anni MDCCXII. defuncto, aliquantisper
dilata, poſt ea quam, cui relictae operae in lucem producendae cura
demandata fuerat, HADRIANVS RELANDVS, vna cum TABVLA
PEVTINGERIANA cetera etiam veterum Itineraria proxime publi-
caturus, ſupremum itidem anno ſaeculi huius ſeptimo decimo diem
obiiſſet,(qb) fruſtra iam amplius exſpectari poſſe omnino exiſtimatur.

XII
Concluſio.

Ceterum nos, quemadmodum Tabulae SERENISSIMVM PRINCI-
PEM Poſſeſſorem merito gratulamur, ita ſub finem qualiscumque huius
Commentationis reipublicae litterariae cauſſa optamus ſerio: vt exſur-
gat aliquando CELSISSIMI HEROIS auſpiciis dignus illa VELSERIQVE
doctrina aemulus Commentator, immortali ſic ſibi beneficio erudi-
tum orbem quam certiſſime deuincturus.

* * *

---